Wydziedziczenie – kiedy można pozbawić prawa do zachowku?

Kiedy wydziedziczenie jest skuteczne? Przesłanki ustawowe

Kodeks cywilny przewiduje trzy konkretne sytuacje, które mogą uzasadniać wydziedziczenie osoby uprawnionej do zachowku. Są to:

• uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy, rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
• popełnienie wobec spadkodawcy lub jego bliskich umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub rażącej obrazy czci;
• uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy.

Nie trzeba spełniać wszystkich warunków. Wystarczy zaistnienie jednej z wymienionych przesłanek, o ile została ona prawdziwie i konkretnie wskazana w testamencie.

W praktyce każda sprawa wydziedziczenia ma indywidualny charakter, dlatego warto skonsultować się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który oceni, czy dana sytuacja spełnia ustawowe przesłanki i pomoże odpowiednio sformułować testament. W kancelarii BE LAW. Radcy Prawni Bydgoszcz eksperci od prawa spadkowego w Bydgoszczy zajmują się m.in. sporami spadkowymi oraz doradztwem przy przygotowywaniu rozporządzeń testamentowych, także w zakresie wydziedziczenia.

Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego

Jedna z najczęściej wskazywanych przyczyn wydziedziczenia to uporczywe, naganne zachowanie bliskiego, które godzi w moralne i społeczne normy. Nie chodzi jednak o pojedynczy incydent, lecz o trwałe, powtarzające się postępowanie, którego spadkodawca nie akceptował. Może to być na przykład agresywne zachowanie, nadużywanie alkoholu, brak szacunku, wyzwiska, awantury czy sposób życia rażąco odbiegający od przyjętych norm, np. działalność przestępcza, trwonienie majątku lub lekceważenie obowiązków rodzinnych.

Ważne, by zachowanie miało charakter celowy i zawiniony, a nie było skutkiem choroby czy zaburzeń psychicznych. Sąd, oceniając zasadność wydziedziczenia, kieruje się obiektywną oceną takiego zachowania.

Umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy

Drugą przesłanką jest popełnienie umyślnego i ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub osobom mu najbliższym. Najczęściej będą to przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, nietykalności cielesnej, wolności czy czci.

Do tej kategorii należą np. pobicie, znęcanie się, groźby karalne czy też kradzież przedmiotów o dużym znaczeniu dla życia spadkodawcy, np. środków transportu osoby niepełnosprawnej. Nie jest wymagane, aby doszło do skazania prawomocnym wyrokiem. Sąd cywilny może samodzielnie ustalić, że określone zdarzenia miały miejsce, o ile zostaną przedstawione odpowiednie dowody.

Niewypełnianie obowiązków rodzinnych

Trzecią przesłanką wydziedziczenia jest uporczywe niewykonywanie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy. Rodzaj tych obowiązków zależy od relacji między stronami. Inaczej będą one wyglądać w przypadku małżonków, inaczej między rodzicem a dzieckiem.

Może chodzić o uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie chorego członka rodziny, brak opieki, unikanie kontaktów, a nawet psychiczne znęcanie się.

Dla skuteczności tej przesłanki nie wystarczy jednorazowe zaniedbanie. Musi ono mieć charakter długotrwały i świadomy. Przykładowo, brak jakiegokolwiek kontaktu z ciężko chorym rodzicem przez wiele miesięcy, pomimo wiedzy na temat jego stanu, może być uznany za okoliczność uzasadniającą wydziedziczenie.

Wymogi formalne testamentu z wydziedziczeniem

Aby wydziedziczenie wywołało skutki prawne, musi zostać dokonane w testamencie i zawierać uzasadnienie. Nie wystarczy stwierdzenie, że dana osoba została pozbawiona zachowku. Trzeba opisać konkretnie, jakich zachowań dopuściła się osoba wydziedziczana. Choć niekoniecznie należy posługiwać się jej pełnym imieniem i nazwiskiem, powinna być jednoznacznie identyfikowalna. Brak podania przyczyny lub ogólnikowe sformułowania mogą doprowadzić do uznania wydziedziczenia za bezskuteczne.

Skutki nieskutecznego wydziedziczenia i odpowiedzialność spadkobierców

Wydziedziczenie może okazać się nieskuteczne, jeśli wskazana przez spadkodawcę przyczyna nie istniała w rzeczywistości albo nie została odpowiednio udokumentowana w testamencie. Wówczas osoba, która została wydziedziczona, może dochodzić roszczenia o zachowek na drodze sądowej. To spadkobiercy testamentowi muszą wówczas wykazać, że zachowanie wydziedziczonego spełniało jedną z przesłanek przewidzianych w art. 1008 kodeksu cywilnego. W praktyce oznacza to często konieczność przedstawienia świadków, dokumentacji medycznej, nagrań, korespondencji czy innych dowodów potwierdzających zarzuty zawarte w testamencie.

Nawet jeśli wydziedziczenie zostanie uznane za nieskuteczne, nie unieważnia to pozostałej treści testamentu. Oznacza to, że rozporządzenia testamentowe dotyczące ustanowienia spadkobierców, zapisów zwykłych czy windykacyjnych pozostają w mocy. Potwierdza to orzeczenie Sądu Najwyższego z 1961 roku, w którym wskazano, że nieważność wydziedziczenia nie wpływa na ważność całego testamentu.

Wydziedziczenie to prawnie ograniczona instytucja, która pozwala spadkodawcy pozbawić bliskich prawa do zachowku tylko w ściśle określonych przypadkach, takich jak rażące naruszenie więzi rodzinnych czy nielojalne postępowanie. Nie wystarczy osobista niechęć. Konieczne są konkretne i udowodnione okoliczności, jasno wskazane w testamencie. Tylko starannie przygotowany dokument i odpowiednie dowody pozwolą skutecznie przeprowadzić wydziedziczenie i uniknąć sporów sądowych, zapewniając poszanowanie woli spadkodawcy.

Jeżeli rozważają Państwo sporządzenie testamentu z wydziedziczeniem, bronią się przed bezzasadnym pominięciem w testamencie lub prowadzą spór o zachowek, zapraszamy do kontaktu:

BE LAW. Radcy Prawni Bydgoszcz Adres: Jagiellońska 69/1, 85-027 Bydgoszcz

Telefon: +48 792 772 210

E-mail: [email protected]

Jak dojechać?