Projektant słynnego nagrobka ks. Popiełuszki pochodzi z Garwolina

Urodził się 15 kwietnia 1944 r. w Garwolinie. Jego ojciec otrzymał stanowisko dyrektora Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Chojnowie koło Przasnysza. W związku z powyższym Jerzy znaczną część młodzieńczych lat spędził w tej mazowieckiej wsi.

Pobierał nauki w Liceum Technik Plastycznych w Tarnowie. W roku 1971 ukończył studia na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, otrzymując dyplom na Wydziale Malarstwa u Stefana Gierowskiego.

Po studiach prowadził działania performatywne i happeningowe. Poszukiwał w nich "napięć i budowania znaczeń na pograniczu między sztuką a codziennością". Parał się rzeźbą, za którą był wielokrotnie nagradzany "za prowokującą intensywność i przewrotność umieszczania dzieł plastycznych w przestrzeni publicznej".

Od 1973 r. związany jest ze Studiem Miniatur Filmowych, gdzie powstawały jego autorskie filmy animowane, które zyskiwały uznanie krytyki w kraju i poza jego granicami.

W latach 70. XX wieku w przestrzeni publicznej zaczęły pojawiać się jego instalacje i performanse. Swoje prace wystawiał w Galerii Repassage.

Współpracował z wybitymi polskimi reżyserami oraz z aktorami na scenach teatrów Narodowego, Studio i Małego w Warszawie, Teatru Starego w Krakowie, Teatru Polskiego we Wrocławiu, Teatru Śląskiego w Katowicach i Teatru Nowego w Zabrzu.

Jest projektantem nagrobka księdza Jerzego Popiełuszki na Żoliborzu w Warszawie

W latach 2005 i 2008 stworzył długometrażowe filmy animowane "Vivat Academia, Vivant Professores 1904-2004", a także "W labiryncie Studia Miniatur". W studiu dokumentalnym "WIR" wyreżyserował filmy: "Tama" (rok 1991), "Pole karne" (1994), "Jan Peszek w roli głównej" (1998) i "Jerzy Grzegorzewski. Skrywana obecność" (2003).

Tworzył autorskie spektakle teatralne. W 1984 r. w Galerii Teatru Studio zrealizował jedno z czołowych dzieł artystycznych traktujących o tematyce stanu wojennego, performans "Szmatnia". Wkrótce po tym podjął współpracę z reżyserem i scenografem teatralnym, Jerzym Grzegorzewskim.

W roku 1989 zadebiutował na scenie teatralnej w Warszawie. W spektaklu "Pielgrzymi i tułacze" odwoływał się do tradycji narodu polskiego. W 1993 r. światło dzienne ujrzała jego próba teatralnej introspekcji "Katapulta", nawiązująca do tematu dzieciństwa.

Tworzył scenografie do spektakli Ewy Wycichowskiej, Jana Peszka, Kazimierza Kutza, Bogdana Toszy czy Gołdy Tencer. Realizował dzieła poświęcone rodzimym artystom teatralnym. W roku 2004 ukazał się jego "Prorok w Teatrze", dokumentujący proces powstawania spektaklu "Zaratustra" Krystiana Lupy.

Kalina w swoich pracach opowiadał się przeciw rzeczywistości politycznej i społecznej PRL, akcentując w nich temat zniewolenia i konformizmu. Był silnie związany z kościołem. Tworzył oprawy papieskich mszy świętych w czasie pielgrzymek Jana Pawła II do Polski.

Scenograf należał do przyjaciół księdza Jerzego Popiełuszki. W odpowiedzi na śmierć "kapelana Solidarności" przedstawił instalację "Pojazd betlejemski". Tytułowy pojazd był prowizoryczną szopką bożonarodzeniową w bagażniku Fiata 125p, ustawioną przed kościołem świętego Stanisława Kostki w Warszawie dwa miesiące po śmierci kapłana.  

Artysta jest projektantem nagrobka księdza Popiełuszki na Żoliborzu w Warszawie oraz Krzyża-Pomnika poświęconego duchownemu na tamie we Włocławku. Wyreżyserował i był scenarzystą filmu o księdzu Jerzym i jego męczeństwie pt. "Tama 1984–1991".

W 2023 r. został odznaczony przez prezydenta RP Andrzeja Dudę Orderem Orła Białego

Według jego pomysłu powstały: Pomnik Katyński w Podkowie Leśnej, cokół pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego (rzeźba Alfonsa Karnego) w Warszawskiej AWF, Pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 r. na Placu Piłsudskiego w Warszawie oraz Pomnik Anonimowego Przechodnia na ulicy Świdnickiej we Wrocławiu. Tę ostatnią rzeźbę amerykański magazyn "Budget Travel" uznał "za jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na świecie".

Kalina zaprojektował kaplice w Pałacu Prezydenckim i Pałacu Belwederskim w Warszawie. Stworzył granitową kapliczkę u zbiegu ulic Orszady i Hlonda w stolicy, na granicy dzielnic Wilanów i Ursynów, która upamiętnia ofiary zbrodni katyńskiej i katastrofy polskiego samolotu Tu-154 w Smoleńsku. Artysta tworzył scenografie teatralne. Wystawił kilka własnych spektakli teatralnych.

Jerzy Kalina jest laureatem licznych nagród, m.in. Nagrody Totus Tuus, Nagrody im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, Złotego Medalu Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, Nagrody Ministra Kultury i Sztuki, Nagrody im. Brata Alberta oraz Nagrody Solidarności. W 2007 r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a rok późnej medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis "za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie filmu".

W 2023 r. prezydent RP Andrzej Duda uhonorował Jerzego Kalinę Orderem Orła Białego w "uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za konsekwentne występowanie w obronie prawdy i wolności twórczej w PRL poprzez wybitne i poruszające dokonania artystyczne, za działalność na rzecz suwerennej Rzeczypospolitej". 

W 1984 roku otrzymał Nagrodę Hiszpańskiej Federacji DKF

Jerzy Kalina jest laureatem nagród i wyróżnień za dokonania w dziedzinie sztuki plastycznej, teatralnej i filmowej. Znajdują się wśród nich m.in. Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida za instalację "Przejście", Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w kategorii "Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku" za wystawę "Czas niepokornych", Złota Maska za scenografię do spektaklu "Dziady. Część druga" w reżyserii Ireny Jun oraz nagroda za scenografię do spektaklu "Wampir" Wojciecha Tomczyka z Teatru Nowego w Zabrzu.

W 1978 r. na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Chicago Kalina został nagrodzony Złotą Plakietką za film animowany "Muszla". W tym samym roku na Przeglądzie Filmów o Sztuce w Zakopanem otrzymał II Nagrodę "Srebrny Pegaz" za film wycinankowy "Ludwik". W 1980 r. na Krakowskim Festiwalu Filmowym w Konkursie Polskim wręczono mu nagrodę za oprawę plastyczną do filmu kombinowanego "Koło Bermudzkie". Dwa lata późnej za film kombinowany "Solo na Ugorze" na Krakowskim Festiwalu Filmowym został nagrodzony Dyplomem Uznania w Międzynarodowym Konkursie Filmów Krótkometrażowych oraz Nagrodą Specjalną "Srebrny Lajkonik" w Konkursie Polskim.

W 1984 r. na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Huesce film kombinowany Kaliny "Esperalia" otrzymał Nagrodę Hiszpańskiej Federacji DKF. W roku 1988 twórca był wyróżniony na Krakowskim Festiwalu Filmowym w Konkursie Polskim nagrodą Grand Prix "Złoty Lajkonik" za film wycinankowy "Szychta". W 2000 r. za film animowany "Vivat Academia, Vivant Professores" otrzymał Brązową Kreskę w kategorii filmu profesjonalnego za "indywidualne osiągnięcia za błyskotliwe potraktowanie ascetycznej formy fotografii".

Jerzy Kalina od lat mieszka w Komorowie pod Warszawą. O mieście swoich narodzin nigdy nie zapomniał.

@@@
Zdjęcia: PAP/G. Jakubowski; Dzieje.pl, dzieje.pl, PAP/R. Pietruszka; Dzieje.pl, dzieje.pl